ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 4، تیر 1402 ، شماره پی در پی 86

آیین ازدواج در شاهنامۀ فردوسی و تأثیرگذاری آن بر اقوام لر و بختیاری

صفحه (125 - 147)
امرالله آخوندنژاد ، محمدرضا صالحی مازندرانی (نویسنده مسئول)، مختار ابراهیمی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1401

چکیده

زمینه و هدف: همسانیهای فراوانی میان فرهنگ عامّۀ امروزی و آیینهای کهن ایرانی دیده میشود. از آنجا که بنمایه های اساطیری و حماسی از فرهنگ عامّه برخاسته اند، در میان آنها پایدار میمانند. تاکنون نیز یکسانیهای فراوانی میان مضامین شاهنامۀ فردوسی و فرهنگ عامّۀ مردم این روزگار دیده میشود. هدف این پژوهش اثبات همسانی میان آیین باستانی ازدواج، در شاهنامه فردوسی، با شکل کنونی آن در فرهنگ عامۀ اقوام لر و بختیاری است. سطح فکری و معنایی این اشتراکات که از پایه های اساسی سبک‌شناسی است در این پژوهش مورد بررسی و تحلیل قرار میگیرد.

روش مطالعه: روش بررسی و مطالعه در این پژوهش تحلیلی-توصیفی با بهره گیری از شیوۀ کتابخانه ای و همچنین جستجوی میدانی و بهره مندی از نظریات صاحب‌نظران حوزۀ شاهنامه پژوهی و مصاحبه با آگاهان حوزۀ فرهنگ عامه است.

یافته ها: با کاوش در شاهنامۀ میبینیم از مباحث آیینی و کهنی سخن رفته است که امروز نیز در فرهنگ عامه قابل‌مشاهده است. با بررسی آداب اقوام لر و بختیاری، همسانیهای فراوان میان آیین کهن و شکل کنونی آنها مشاهده میگردد. بسیاری از این آداب، همچنان در میان مردم برگزار میشوند که هم نشان از پویایی آنها در روزگار کنونی دارد و هم گویای پاسداشت مردم از این داشته های کهن میباشد؛ داشته هایی که متناسب با شرایط زمان به نیازهای فرهنگی هر دوره پاسخ میگویند.

نتیجه گیری: میان آیینهای شاهنامۀ فردوسی و فرهنگ عامۀ مردمان لر و بختیاری، همانندیهای فراوانی وجود دارد. این مردم در درازنای روزگار، در آیین خویش از شاهنامه الگو پذیرفته و این یگانگی را حفظ نموده اند. پژوهش حاضر به اثبات همانندیهای آیینی میان ازدواج در میان این مردمان و شاهنامه فردوسی، از جهت فکری و معنایی میپردازد.

کلمات کلیدی
آیینها , ازدواج , شاهنامه , فرهنگ عامّه , لر و بختیاری

• آبادی باویل، محمد، (1350)، آیینها در شاهنامه فردوسی، تبریز: انتشارات کمیته استادان، ص 294.
• اعلابیگی، رضا، (1393)، «عروسی و آیین آن در شاهنامه»، سال سیزدهم، پیاپی (50-49)، ص 44.
• بهرامی، احسان، (1369)، فرهنگ واژه های اوستایی، ج 1، تهران: بلخ، ص 471.
• پولاک، یاکوب ادوارد، (1368)، سفرنامۀ پولاک، ویرایش دوم، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی، صص 148-149.
• تاورنیه، ژان پاپتیست، (1389)، سفرنامۀ تاورنیه، ویرایش دوم، ترجمۀ حمید اربابی شیرانی، اصفهان: نیلوفر، ص 423.
• حکیم آذر، محمد و یوسفی، عظیم (1398)، «بررسی و تحلیل سبک شناسی ادبی و فکری شعر حسین پناهی»، فصلنامۀ سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهارادب) (2) 12، صص 118 - 99.
• حیدری نوروزی، عباس، (1394)، کهن آیینهای بختیاری، یزد: انتشارات سیدعلی زاده، صص 209-210.
• رجبی، پرویز، (1387) هزارۀ گمشدۀ زرتشت، ویرایش سوم، تهران: توس، ص 328.
• رسولی، غلامحسن، (1378)، پژوهشی در فرهنگ مردم ملایر، تهران: بلخ، ص 34.
• روح الامینی، محمود، (1376)، آیینها و جشنهای کهن در ایران امروز، ویرایش دوم، تهران: آگاه، ص 10.
• زرینکوب، عبدالحسین، (1380)، آشنایی با نقد ادبی، ویرایش ششم، تهران: سخن، ص 123.
• زنجانی، محمود، (1380)، فرهنگ جامع شاهنامه، ویرایش دوم، تهران: عطایی، ص 4.
• سلیمانی کرتلایی، محمدعلی، (1391)، بررسی بازتاب شاهنامۀ فردوسی در فرهنگ عامۀ بختیاری، پایان‌نامه، ص 97
• شمیسا، سیروس، (1386)، سبک‌شناسی شعر، ویرایش دوم، تهران: میترا، صص 346 و 347.
• شمیسا، سیروس، (1386)، کلیات سبک‌شناسی، ویرایش سوم، تهران: میترا، ص 16.
• شوالیه، ژان-گربران، آلن، (1384)، فرهنگ نماده، ج 1، ویرایش دوم، ترجمۀ سودابۀ فضایلی، تهران: جیحون، ص 123.
• عفیفی، رحیم، (1383)، اساطیر و فرهنگ ایران، ویرایش دوم، تهران: توس، ص 379.
• فردوسی، ابوالقاسم (1387)، شاهنامۀ فردوسی، تصحیح ژول مول، ویرایش چهارم، تهران: الهام، ص 385.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1386)، شاهنامۀ فردوسی، دفتر هشتم، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: انتشارات مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1366)، شاهنامۀ فردوسی، دفتر اول، ویرایش دوم، تصحیح جلال خالقی مطلق، به کوشش احسان یارشاطر، ناشر bibliotheca persica، نیویورک.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1369)، شاهنامۀ فردوسی، دفتر دوم، ویرایش دوم، تصحیح جلال خالقی مطلق، به کوشش احسان یارشاطر، bibliotheca persica، نیویورک.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1371)، شاهنامۀ فردوسی، دفترسوم، ویرایش دوم، تصحیح جلال خالقی مطلق، به کوشش احسان یارشاطر، کالیفرنیا: انتشارات بنیاد میراث ایران.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1373)، شاهنامۀ فردوسی، دفتر چهارم، ویرایش دوم، تصحیح خالقی مطلق، به کوشش احسان یارشاطر، کالیفرنیا: انتشارات بنیاد ایران.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1375)، شاهنامۀ فردوسی، دفتر پنجم، ویرایش دوم، تصحیح جلال خالقی مطلق، به کوشش احسان یارشاطر، کالیفرنیا: انتشارات مزدا.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1384)، شاهنامۀ فردوسی، دفتر ششم، ویرایش دوم، تصحیح جلال خالقی مطلق، به کوشش محمود امیدسالار، نیویورک: انتشارات بنیاد میراث ایران.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1386)، شاهنامۀ فردوسی، دفتر هفتم، تصحیح جلال خالقی مطلق، به کوشش ابوالفضل خطیبی، تهران: انتشارات مرکز دایرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
• کریستین سن، آرتور (1386)، نخستین انسان و نخستین شهریار، ویرایش سوم، ترجمۀ ژالۀ آموزگار-احمد تفضلی، تهران: چشمه، ص 53.
• کریستین سن، آرتور (1387) ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: آگاه، ص 32.
• کزازی، میر جلال الدین، (1385)، نامۀ باستان، ج 1، ویرایش پنجم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص 330.
• کزازی، میر جلال الدین، (1392)، نامۀ باستان، ج 9، ویرایش سوم، تهران: سمت، ص 68.
• محجوب، محمدجعفر، (1369)، «شاهنامه و فرهنگ عامه»، مجلۀ ایرانشناسی، شمارۀ 6، ص 250.
• مشهدی، امیرمحمد و دیگران، (1389)، «سبک‌شناسی فکری رباعیات مولانا»، فصلنامۀ سبک‌شناسی نظم و نثرفارسی (بهار ادب)، (3) 3، صص 153-137.
• مظفریان، فرزانه، (1391)، «اسطوره و قصه های عامیانه»، دو ماهنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، (28) 8، ص 10.
• مولوی، (1386)، شرح جامع مثنوی مولوی، ج 2، کریم زمانی، ویرایش هجدهم، تهران: اطلاعات، ص 651.
• نوروزی، قدمعلی، (1391)، باورهای عامّه در بختیاری، اهواز: معتبر، ص 44 و 45.